Gdy wchodzimy na wystawę w Małopolskim Centrum Nauki Cogiteon to jakbyśmy właśnie zapakowali plecak, wzięli do ręki lornetkę i lupę, spojrzeli na mapę i ruszyli odkrywać. Tak rozpoczyna się wielka wyprawa. Ale taka ekspedycja wcale nie musi udać się do dżungli lub na odległe planety. Nie wszyscy przecież lubią spotkania z insektami oraz siarkowe deszcze na Wenus.
Oto wyprawa komfortowa, przy tym jednak nie mniej ekscytująca. Na początek udajemy się do krainy Ekonomii, gdzie współpracują i rywalizują dwa państwa: Królestwo Zielonych i Republika Błękitnych. Różne wydarzenia mają tam miejsce: a to odkryto złoża cennych surowców, a to rozpoczął się strajk lub ogłoszono podwyżki cen. Jaki to ma wpływ na nas, a przede wszystkim na nasz portfel? Na stanowisku „Ile warte jest 100zł?” doświadczycie ekonomicznego tornado, będzie można kupować, wymieniać w kantorze i grać na finansowej giełdzie. To opis tylko jednego eksponatu wystawy stałej, a jest ich ponad 100! Zapraszamy do odkrywania tego miejsca! Na początek przybliżymy, jak ono powstało.
Prace koncepcyjne nad utworzeniem w Krakowie centrum nauki rozpoczęły się już w 2016 roku. To wtedy w Departamencie Inwestycji Strategicznych Województwa Małopolskiego powstały założenia merytoryczne i kierunki rozwoju, które określały m.in. charakter instytucji, zakres jej działania, oraz tematykę wystawy stałej. Zespół zaangażowanych kreatorów tego przedsięwzięcia zaczął prowadzić ankiety wśród młodych odbiorców przyszłej oferty edukacyjnej. I właściwie od tego punktu wszystko się zaczęło! Efektem tych prac było powołanie w 2017 roku przez Województwo Małopolskie odrębnej jednostki, wyjątkowej instytucji kultury – Małopolskiego Centrum Nauki Cogiteon.
Najważniejsza była i wciąż jest misja instytucji, którą jest angażowanie mieszkańców Małopolski do inspirującego kontaktu z nauką, kulturą i edukacją, by aktywnie poznawali świat i zmieniali go na lepsze. Małopolskie Centrum Nauki Cogiteon to rozpalająca umysły przestrzeń wspólnego doświadczania, tworzenia oraz dialogu. Nazwa Cogiteon zawiera łacińskie „myślę” oraz nawiązuje do kartezjańskiego „Cogito ergo sum”. Łączy ze sobą naukę i sztukę m.in. poprzez odniesienie do odeonu i poezji Zbigniewa Herberta.
O tym jak będzie wyglądała siedziba centrum w lutym 2018 roku zdecydowała komisja międzynarodowego konkursu architektonicznego, która spośród 45 propozycji wybrała koncepcję przygotowaną przez pracownię Heinle, Wischer und Partner Architekci. Zakładała ona powstanie 4 pawilonów, połączonych wspólną elewacją. Obiekt miał mieć trójkątny kształt i wznosić się stopniowo z poziomu gruntu od strony pasa startowego, wpisując się w krajobraz dawnego lotniska Rakowice‑Czyżyny. W takim właśnie kształcie projekt został zrealizowany.
W lipcu 2020 roku Cogiteon ogłosił przetarg na generalnego wykonawcę. Najkorzystniejszą ofertę przedstawiła firma HOCHTIEF Polska S.A. Zgodnie z umową podpisaną 2 lutego 2021 generalny wykonawca przystąpił do pierwszych prac w kolejnym miesiącu. Do końca roku prace konstrukcyjne objęły całą długość i szerokość obiektu. Do projektowania szczegółowych rozwiązań architekci wykorzystywali technologię modelowania informacji o budynku BIM (Building Information Modeling). Program komputerowy przelicza w niej siły i ilości materiałów, jakich należy użyć do budowy, a każdy element obiektu ma odzwierciedlenie w rzeczywistości wirtualnej.
Ostateczny koszt budowy wyniósł 212,7 mln zł. Budynek a 14 tys. m2 powierzchni użytkowej, mieści się w nim około 400 pomieszczeń. Do budowy wykorzystano ok 3 tys. ton stali. To ilość, z której można by postawić dwa i pół Mostu Piłsudskiego w Krakowie. Spora jest też ilość przeszkleń: 6500 m. To obszar odpowiadający 1/6 powierzchni krakowskiego Rynku Głównego!
W najwyższej części Cogiteonu, znajduje się główne wejście do obiektu, wejście do podziemnego holu oraz strefa konferencyjna. Na pierwszym piętrze są dwie sale: Idea i Logika, a na drugim aula Eonmogąca pomieścić 280 osób. Podziemny hol główny to strefa obsługi zwiedzających. Na tym poziomie znajduje się samoobsługowa szatnia, przestrzenie wystaw czasowych, sala dla grup ze sceną oraz Strefa Emocji – wyjątkowa immersyjna enklawa. W jej wnętrzu będą się odbywać audiowizualne spektakle 3600. Dalej znajdują się bramki wystawy stałej, sala eventowa Cogito oraz laboratoria i pracownie. Z poziomu chodnika można wejść do Restauracji oraz Akademii Dzieci – osobnej przestrzeni dedykowanej dzieciom w wieku 3–6 lat. Do dyspozycji przedszkolaków jest osobna wystawa o rodzimej przyrodzie – w zależności od aranżacji w stylistyce łąki lub lasu. Cogiteon dysponuje również zapleczem warsztatowo‑technicznym.
Sercem Cogiteonu jest wystawa stała. Obejmuje 2,2 tys. m2 powierzchni, podzielonej na 5 sal, w której znajduje się około 100 eksponatów interaktywnych. Urządzenia zostały zaprojektowane specjalnie dla instytucji przez naukowców, ekspertów i artystów. Oznacza to, że Cogiteon nie powiela narracji istniejących już centrów nauki. Ekspozycja „Człowiek i jego marzenia” podzielona jest na 5 obszarów tematycznych, zatytułowanych kolejno:
– Jak się czujesz? – Co nas łączy? – Jak działa świat? – Jak zmieniamy Ziemię? – Jak to sobie wyobrażasz? Dzięki poszczególnym instalacjom można m.in. poznać wnętrze układu pokarmowego człowieka, wkręcić się w kolejne warstwy Ziemi, czy wyprawić w kosmos. Łączny koszt wyposażenia przestrzeni wystawienniczych i edukacyjnych wyniósł prawie 27 mln zł.
Cogiteon dysponuje szerokim zapleczem do prowadzenia warsztatów edukacyjnych. W centrum znalazły się Laboratorium Smaków, Laboratorium Cząstek, Laboratorium Reakcji, Laboratorium Przyrody, Pracownia Techniki oraz Pracownia Innowacji – każde o powierzchni ponad 100 m – z możliwością podziału (prócz Laboratorium Przyrody) na dwie części, co w sumie daje 11 wyjątkowych przestrzeni edukacyjnych. Przestrzenie te są wyposażone w profesjonalne instalacje i urządzenia dostosowane do potrzeb nowoczesnej edukacji. Ich specjalistyczne wyposażenie kosztowało 8,7 mln zł.
Cała inwestycja mieści się na 4 hektarach ogólnodostępnego terenu. 2/3 tej powierzchni zajmuje zieleń w różnej postaci. W parku zasadzono 296 nowych drzew. 12 z nich znalazło się również na zielonym dachu. Cogiteon jest częściowo zagłębiony w ziemi. W jego podziemiach znajdują się też nowoczesne instalacje, które pozwalają na minimalizowanie zasobów potrzebnych do utrzymania obiektu – m.in. pompa ciepła, zbiornik lodu, zbiornik na wody opadowe. Budynek wyposażony jest w inteligentny system sterowania BMS, a ledowe oświetlenie pracuje w systemie DALI. Na parkingu znajduje się nowoczesna ładowarka samochodów elektrycznych.
Projekt został zrealizowany dzięki dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej. Całkowity koszt wyniósł ponad 284 mln zł z czego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego wydatkowano 196 mln zł, a zaangażowanie środków z budżetu województwa wyniosło 88 mln zł.