Co to jest gospodarka współdzielenia?
W ostatnich latach problematyka gospodarki współdzielenia jest przedmiotem ożywionego zainteresowania zarówno ze strony naukowców, jak i osób, które za pomocą wymiany (użyczenia) chcą uzyskać dostęp do określonego dobra na korzystniejszych warunkach niż zakupując nowy produkt. To co kiedyś często uważano za oznakę problemów finansowych (np. zakup używanych ubrań), teraz wpisuje się w swoistą modą, a z teoretycznego punktu widzenia w koncepcje: gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) oraz zrównoważonego rozwoju. Trudno jednak przywrócić niektóre dawne nawyki bez zaangażowania producentów, a często i interwencji władz publicznych. Powstaje przykładowo pytanie: jak zachęcić kogoś do naprawy parasola, której koszt może przewyższać cenę nowego, a znalezienie parasolnika graniczy z cudem? Przykładowo, wpisując w przeglądarce internetowej hasło „naprawa parasoli Kraków” pojawiają się jedynie trzy oferty, z czego jedna dotyczy parasoli ogrodowych.
Sharing economy to inaczej gospodarka współdzielenia (sformułowanie często błędnie tłumaczone jako „ekonomia współdzielenia”), termin wieloznaczny, rozumiany jako „systemy, które ułatwiają dzielenie się nie w pełni wykorzystanymi zasobami lub usługami – odpłatnie lub bezpłatnie – bezpośrednio między podmiotami indywidualnymi lub organizacjami” (Sobiecki 2016; Botsman 2010). Współdzielenie obejmuje różne obszary, zarówno konsumpcji, jak i produkcji oraz finansowania. Gospodarka współdzielenia obejmuje trzy kategorie uczestników. Należą do nich (Poniatowska-Jaksch i Sobiecki 2016):
1. Dostawcy usług, którzy dzielą się aktywami, zasobami, czasem lub umiejętnościami (mogą to być jednostki prywatne okazyjnie oferujące usługi lub usługodawcy zawodowi, funkcjonujący w ramach swojej profesjonalnej działalności).
2. Użytkownicy.
3. Pośrednicy łączący za pomocą działających online platform internetowych usługodawców z użytkownikami, którzy obsługują transakcje pomiędzy nimi.
Z omawianą problematyką jest związanych wiele terminów. Uwzględniając system obiegu zasobów wg R. Botsmana, G. Sobiecki (2016, s. 29-32; publikacja on-line: (https://ssl-administracja.sgh.waw.pl/pl/OW/publikacje/Documents/Sharing_economy_Poniatowska_Sobiecki.pdf ; dostęp: październik 2020) wyróżnia następujące pojęcia:
1. Gospodarka współpracy (collaborative economy) – wymiana bez pośrednictwa innych podmiotów.
2. Współdzielona konsumpcja (collaborative consumption, CC) – dostępność zamiast posiadania, czyli np. wynajem, zamiana, dzielenie się, barter.
3. Gospodarka współdzielenia (sharing economy) – systemu umożliwiające odpłatne lub bezpłatne, pośrednie lub bezpośrednie dzielenie się zasobami lub usługami.
4. Gospodarka dostępności (access economy) – możliwość płacenia za dobra zamiast posiadania ich na własność.
5. Gospodarka rówieśników (peer economy) – systemy ułatwiające bezpośrednią wymianę pomiędzy równymi podmiotami.
6. Gospodarka o obiegu zamkniętym lub gospodarka cyklicznego wykorzystania dóbr (circular economy) – systemy umożliwiające przedłużenia cyklu życia produktów.
7. Gospodarka zadaniowa (gig economy) – odejście od pracy wykonywanej w formie ciągłej na rzecz odpłatnej realizacji indywidualnych zadań przez niezależnych pracowników.
8. Gospodarka podarunkowa (gift economy) – przekazywanie dóbr bez odpłatności lub usługi zwrotnej.
9. Gospodarka dóbr na żądanie (on-demand economy) – dostarczania towarów i usług na żądanie, tj. dokładnie wtedy, gdy są niezbędne.
10. Gospodarka wynajmu (rental economy) – odpłatny wynajem zasobów zastępujący zakup.
Jak więc można zauważyć, współdzielenie to szeroki temat, który można rozpatrywać z perspektywy obiegu zasobów. W dalszej części autor chciałby się skoncentrować na przykładowym aspekcie, którym jest współdzielenie w zakresie mobilności.
Współdzielenie - problematyka mobilności
Współdzielenia w zakresie mobilności wpisuje się w koncepcję użytkowania zamiast posiadania. Chodzi tu m.in. o współdzielenie samochodów, rowerów, UTO – urządzeń transportu osobistego (np. hulajnóg elektrycznych), a także rozwój nisko- i zeroemisyjnego transportu zbiorowego. Zagadnienia te wiążą się z problematyką zrównoważonego transportu.
Zrównoważony transport należy traktować jako istotną składową polityki zrównoważonego rozwoju, zakładającą określone działania w wymiarze społecznym, gospodarczym i środowiskowym. Wyznaczaniem kryteriów pozwalających określić stan zrównoważonego transportu są zainteresowane różne podmioty międzynarodowe, jak Bank Światowy, OECD, czy też UE. Monitorowanie zrównoważonego transportu stanowi element polityki transportowej UE, jednak wykorzystywany wskaźniki przyjmują głównie charakter informacyjny (Załoga et al. 2014). Europejska Federacja Transportu i Środowiska (EFTE) zrównoważony transport rozumie jako: „przemieszczanie, które zaspokaja potrzeby mobilności dzisiejszych pokoleń, dbając jednocześnie o stan środowiska, warunki życia oraz możliwość rozwoju gospodarczego przyszłych generacji, wyrażające udział transportu w realizacji idei zrównoważonego rozwoju” (Załoga 2013, s. 7). Z kolei zdaniem OECD zrównoważony system transportowy to taki, „który nie zagraża zdrowiu publicznemu lub ekosystemom i zaspokaja potrzeby transportowe zgodnie z zasadami (a) wykorzystywania zasobów odnawialnych poniżej poziomu ich zdolności do odtworzenia i (b) zasobów nieodnawialnych poniżej poziomu rozwoju ich odnawialnych substytutów”3 . (Załoga et al. 2013, s. 85).
Jak można wywnioskować z powyższych opisów, problematyka transportu jest istotna w kontekście zrównoważonego rozwoju. O ile kilka lat temu zwraca no uwagę na problematykę zrównoważonego transportu, to obecnie mówi się o mobilności, uznając ją zarazem za istotny składnik problematyki GOZ. Jednym z wymiarów mobilności, na który zwraca się uwagę, jest car-sharing. Należy jednak w tym kontekście podkreślić, że w interesującym nas aspekcie współdzielenie nie ogranicza się do samochodów, ale obejmuje również inne urządzenia, jak rower, czy też urządzenia transportu osobistego (UTO), w tym hulajnogi elektryczne.
Biorąc pod uwagę istotność powyższych zagadnień, w ramach projektu „otoGOZ” (o którym była mowa w poprzednim numerze „Innowacyjnego startu”) zespół ekspertów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie podjął się próby zaproponowania syntetycznego wskaźnika dot. współdzielenia, przy uwzględnieniu różnych aspektów mobilności. Autorzy nie dotarli do badania prezentującego taki wskaźnik. Ich propozycja obejmuje więc miary postulatywne, których uzyskanie byłoby możliwe m.in. na poziomie operatorów poszczególnych systemów wynajmu. Punktem wyjścia w tym przypadku powinna być skala mikro (miasto), w której można by przeprowadzić badania pilotażowe testujące wskaźniki, a w dalszej przyszłości, kumulując dane, byłoby możliwe uzyskanie informacji na poziomie mezo (województwa) i makro (kraju).
Planuje się, aby na syntetyczny wskaźnik dotyczący współdzielenia w zakresie mobilności obejmował następujące wymiary:
1. Samochody dostępne w systemie wynajmu na minuty w przeliczeniu na 1 mieszkańca
2. Średnia cena rynkowa wypożyczenia samochodu na 1 godzinę w systemie wynajmu na minuty
3. Stopień wykorzystania (w %) 1 samochodu w systemie wynajmu na minuty
4. Liczba rowerów dostępnych w systemie wynajmu na minuty w przeliczeniu na 1 mieszkańca
5. Liczba stacji rowerowych w systemie wynajmu na minuty w przeliczeniu na 1 mieszkańca
6. Stopień wykorzystania (w %) 1 roweru w systemie wynajmu na minuty
7. Liczba hulajnóg i innych urządzeń transportu osobistego (UTO) dostępnych w systemie wynajmu na minuty w przeliczeniu na 1 mieszkańca
8. Stopień wykorzystania (w %) 1 UTO w systemie wynajmu na minuty
9. Odsetek mieszkańców korzystających z transportu zbiorowego
10. Liczba samochodów zarejestrowanych na użytkowników prywatnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (destymulanta)
11. Wypełnienie (w %) samochodów na dłuższych trasach
Autorzy niniejszej propozycji mają nadzieję, że uda się przekonać włodarzy wybranego miasta do przeprowadzenia pilotażowego badania pozwalającego na zweryfikowanie niniejszych wskaźników.
Więcej informacji o projekcie „oto’GOZ” można uzyskać pod niniejszym linkiem: http://circularhotspot.pl/pl/oto-goz
dr Piotr Kopyciński
Katedra Gospodarki Publicznej
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
e-mail:
