Czy przedsiębiorstwo rodzinne stojące w obliczu sukcesji może liczyć na wsparcie ze środków europejskich? Oczywiście. Skierowany do tej grupy program realizuje Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości przy pomocy wybranych operatorów z różnych części kraju.
W ostatnich kilku latach sukcesja w przedsiębiorstwach stała się gorącym tematem. Powodem jest ponad 30- letni okres jaki upłynął od przemian gospodarczych, które zaszły przy okazji transformacji ustrojowej. Mieliśmy wówczas do czynienia z eksplozją przedsiębiorczości. Spośród powstałych wówczas firm wyłoniła się grupa podmiotów, którym udało się wypracować stabilną pozycję na rynku. Wiele z nich to firmy rodzinne. Mijające trzydziestolecie, to także okres dominacji konkretnego pokolenia przedsiębiorców, które wkrótce będzie musiało przekazać pałeczkę młodszym. To, czy proces ten uda się płynnie przeprowadzić, może zadecydować o przyszłości polskiego sektora przedsiębiorstw.
Wbrew pozorom sukcesja nie jest procesem prostym do przeprowadzenia. Oprócz kwestii organizacyjnych i prawnych w grę wchodzą tu np. problemy natury psychologicznej, jak wypracowanie wspólnego stanowiska co do przekształceń. Tymczasem w wydanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w 2009 r. opracowaniu „Firmy rodzinne w polskiej gospodarce – szanse i wyzwania” możemy znaleźć niezbyt optymistyczne wyniki badań na ten temat. Wynika z nich niewielki poziom świadomości, czym jest sukcesja i jakie wyzwania się z nią wiążą. Aż 69% badanych firm zadeklarowało, że nie posiada strategii sukcesji, choć większość deklaruje chęć przeprowadzenia takiego procesu. Oznacza to, że w wielu firmach proces ten jest odkładany na ostatnią chwilę, kiedy na przemyślane i racjonalne decyzje może być za późno. Cytowani w opracowaniu eksperci podkreślają, że przeszkodą może być nie tylko brak wiedzy o mechanizmach sukcesji, ale też patriarchalny model zarządzania, który rodzi u właścicieli obawę przed utratą kontroli.
Problem potencjalnych sukcesji został uwzględniony w dokumentach dotyczących Funduszy Europejskich na lata 2014- 20. W ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój zaplanowano działania skierowane do właścicieli przekazujących firmy rodzinne oraz ich sukcesorów. Firma rodzinna została tu zdefiniowana jako przedsiębiorstwo prowadzone w oparciu o osobistą pracę co najmniej dwóch członków rodziny, gdzie co najmniej jeden z nich ma istotny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem oraz przedsiębiorstwo, w którym członkowie rodziny posiadają łącznie udziały większościowe.
Odpowiedzialna za realizację zadania Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wybrała w drodze konkursu cztery podmioty, które udzielają wsparcia firmom rodzinnym w poszczególnych makroregionach (1 makroregion to 3-4 województwa). Każdy z operatorów prowadzi na swoim terenie nabór wniosków od zainteresowanych przedsiębiorców.
Wsparcie udzielane jest według stałego schematu, który obejmuje następujące etapy:
- W pierwszej kolejności organizowana jest wstępna sesja doradcza, podczas której eksperci analizują sytuację firmy. Określana jest gotowość do sukcesji oraz rodzaj szkoleń i doradztwa, których badany podmiot potrzebuje aby sukcesja mogła dojść do skutku. Na tym etapie powstaje diagnoza potrzeb, która musi obejmować obszary funkcjonowania firmy takie jak: prawny, finansowy, organizacyjny oraz psychologiczny. Po zakończeniu tego etapu przedsiębiorca decyduje, czy chce uczestniczyć w projekcie, czy też rezygnuje.
- Dla przedsiębiorców zainteresowanych kontynuowaniem udziału w projekcie organizowane są działania szkoleniowe i doradcze wynikające z wcześniejszej diagnozy. Minimalny zakres szkoleń lub doradztwa powinien dotyczyć co najmniej następujących obszarów tematycznych:
- sukcesja jako element planowania strategicznego;
- prawne aspekty sukcesji, w tym planowanie spraw spadkowych;
- sukcesja jako szansa jak najlepszego wykorzystania majątku firmy rodzinnej;
- komunikowanie decyzji o sukcesji;
- analiza branży, w której firma rodzinna działa także pod kątem zapotrzebowania na kompetencje.
Każdy przedsiębiorca biorący udział w projekcie otrzymuje minimum 40 godzin doradztwa.
- Po cyklu szkoleniowo-doradczym następuje wdrożenie zmian niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia sukcesji. Za rozpoczęcie wdrażania tego procesu rozumie się przyjęcie opracowanej strategii sukcesyjnej przez zarząd firmy oraz nestora (właściciela przekazującego firmę) i sukcesora. Elementem tego etapu jest zorganizowanie spotkania wszystkich osób ważnych z punktu widzenia sukcesji. Uczestnicy spotkania muszą potwierdzić, że rozumieją i akceptują swoją rolę w procesie, a w razie rozbieżności wypracować porozumienie.
- Następnie operator monitoruje przedsiębiorstwa objęte projektem i weryfikuje postępy procesu sukcesji.
Kluczowym elementem procesu (poza przekazaniem wiedzy) jest stworzenie i wdrożenie strategii sukcesyjnej. Dokument taki powinien stanowić scenariusz przekazywania własności i władzy w firmie następcy. Planowany proces jest rozłożony na lata i określa cele, które w związku z sukcesją muszą być osiągnięte. Zawarte w strategii plany mogą uwzględniać stopniowe zmiany w strukturze firmy i powolne wdrażanie sukcesorów w procesy związany z jej funkcjonowaniem tak, aby wejście w nową rolę nie było dla nich szokiem. Strategia powinna też zawierać część finansową określająca prognozę dotyczącą majątku oraz struktury przychodów i wydatków w procesie sukcesji.
Nie należy też bagatelizować znaczenia „twardej” wiedzy z zakresu prawa czy rachunkowości. Sukcesja może się wiązać z koniecznością zmian formy prawnej spółki (np. w sytuacji większej ilości sukcesorów). Podczas przeprowadzania niezbędne będą zagadnienia z zakresu prawa rodzinnego, spadkowego, gospodarczego, handlowego czy cywilnego.
Wszystko to wskazuje, że planując sukcesję (zwłaszcza w obliczu konieczności jej przeprowadzenia) warto korzystać z pomocy ekspertów. Opisany w tym artykule program to dobra okazja do tego, aby niewielkim kosztem pozyskać wiedzę i pomoc mentora. Warto dodać, że Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wybierając podmioty udzielające wsparcia firmom rodzinnym brała pod uwagę m.in. doświadczenie w zakresie świadczenia podobnych usług i dysponowanie odpowiednim personelem. Można więc liczyć na to, że pomocy będą udzielać kompetentni eksperci.
Choć opisany projekt dotyczy mijającego okresu finansowania, to zakontraktowane projekty wciąż są realizowane. Zainteresowani przedsiębiorcy znajdą właściwego dla siebie operatora na stronie https://www.parp.gov.pl/component/ grants/grants/sukcesja-w-firmach-rodzinnych. Warto też zajrzeć do działu „Publikacje” na stronie PARP. Znajdziemy tam dwa opracowania: „Przewodnik SOS. Sytuacja Nagłej Sukcesji” oraz „Przewodnik po sukcesji w firmach rodzinnych”, a w nich sporo praktycznych porad dotyczących przekazywania władzy w przedsiębiorstwie.
