Inicjatywa Doskonałości Uniwersytetu Jagiellońskiego na rzecz wzmacniania współpracy z otoczeniem i przedsiębiorczości akademickiej.
Uniwersytet Jagielloński należy do grona dziesięciu jednostek naukowych, które uczestniczą w pilotażowym programie rozwoju nauki w Polsce – „Inicjatywie Doskonałości - Uczelni Badawczej”. Jednym z priorytetowych obszarów, w których UJ zdecydował się rozwijać i wzmacniać swój potencjał jest współpraca z otoczeniem społeczno-gospodarczym, czyli realizacja tzw. trzeciej misji. W tym celu zainicjowano szereg działań i inicjatyw, z których wybrane, tj. Campus Living Lab, Przestrzenie Kreatywnej Współpracy oraz Business Idea Centre, zostaną zaprezentowane w niniejszym artykule.
Jednostką Uniwersytetu Jagiellońskiego, która od ponad już 20 lat wspiera współpracę uczelni z otoczeniem gospodarczymi, jest Centrum Transferu Technologii CITTRU. Jest to jednostka, która z jednej strony obsługuje komercyjne usługi badawcze, potocznie zwane badaniami zleconymi, przyjmowane przez badawczy do realizacji od podmiotów zewnętrznych (w tym biznesowych), z drugiej zaś odpowiada za komercyjne wykorzystanie rezultatów prac badawczych uzyskiwanych w projektach prowadzonych w Uniwersytecie, czyli tzw. komercjalizację wyników badań. Niemniej ważnym obszarem działalności CTT CITTRU jest edukacja dla przedsiębiorczości, czyli działający w strukturach Akademickich Inkubator Przedsiębiorczości.
Wieloletnie doświadczenie w podejmowaniu działań i starań, których celem jest doprowadzenie do praktycznego wykorzystania wyników projektów naukowych w gospodarce pokazują dobitnie, że skuteczny transfer wiedzy i technologii z uczelni do biznesu zaczyna się już na etapie definiowania tematu i agendy badawczej. To jest ten moment, w którym nie tylko można, ale trzeba myśleć o potrzebach odbiorców technologii i propozycji wartości dla użytkowników końcowych. Zastanawiać się i weryfikować, czy problem, który będzie leżał u podstaw planowanego projektu badawczego jest rzeczywiście dobrze nazwany i zdefiniowany. Czy rynek lub otoczenie społeczne w ogóle potrzebuje rozwiązania, o którym myślimy. Czy aby nie jest to tylko nasze wyobrażenie o problemie i potrzebie danej grupy odbiorców. Można tego dokonać tylko i wyłącznie wchodząc w interakcję z podmiotami, które na końcu procesu badawczo-rozwojowego mogłyby być zainteresowane i zaangażowane we wdrażanie rezultatów oraz dialog z grupą osób, która reprezentuje ostatecznych użytkowników rozwijanego naukowo i projektowanego w procesie badawczym produktu lub usługi. Konsultacje z reprezentantami środowisk, o których mowa są niezbędne zarówno na etapie wyboru tematu badawczego i przygotowywania agendy badawczej, jak i w trakcie samej realizacji projektu naukowego. W początkowym etapie rozmowy z firmą pozwalają na takie przygotowanie harmonogramu badań, który ujmie zagadnienia nie tylko te niezbędne z naukowego punktu widzenia, ale też takie, które będą mieć znaczenie w procesie wdrożeniowym, np. ważne w procesie certyfikacji wymaganym przed wprowadzeniem produktu do obrotu, czy też niezbędne dla potwierdzenia wybranych funkcjonalności oczekiwanych przez klientów. Często niewielkim kosztem i finansowym i czasowym można wykonać dodatkowe eksperymenty, które być może nie będą mieć dużego waloru naukowego, ale za to ogromne znaczenie w procesie komercjalizacji wyników badań. Włączanie interesariuszy w trakcie realizacji projektu pozwala na bieżąco konsultować uzyskane rezultaty, zastanawiać się nad ich użytecznością w procesie komercjalizacji i ewentualnie korygować plan badawczy. Rozmowy z firmą wdrażającą rezultaty badawcze i użytkownikami ostatecznego produktu lub usługi dopiero po zakończeniu badań naukowych znacząco utrudniają i spowalniają proces wprowadzania innowacji na rynek, a czasem wręcz czynią ten proces nieopłacalnym z ekonomicznego punktu widzenia.
Ważnym interesariuszem w opisywanym procesie dialogu, w szczególności w przypadku branż mocno regulowanych prawnie lub projektów społecznych, czy też inicjatyw adresowanych do lokalnych mieszkańców, decydentów miast i regionów są podmioty stanowiące prawo, regulacje i zasady, czyli szeroko rozumiany sektor administracji publicznej mający
wpływ na możliwości adaptacyjne wdrażanych rozwiązań. I tak dochodzimy do modelu poczwórnej helisy, którą stanowią przedstawiciele sektora nauki, sektora biznesu, sektora administracji publicznej i społeczeństwo (w wielu sytuacjach reprezentowane przez organizacje pozarządowe), a która leży u podstaw living labs.
Living laby, czyli laboratoria innowacji, to jedna z najbardziej skutecznych metod tworzenia innowacji i prowadzenia badań użytecznych, bazująca na ko-kreacji i wykorzystująca metody kreatywne, np. design thinking. Metoda, w której innowacje wytworzone są w bieżącej współpracy i dialogu z interesariuszami. Stąd też w ramach Inicjatywy Doskonałości Uniwersytetu Jagiellońskiego zdecydowano się na stworzenie Campus Living Lab (CLL). Jest to jeden z projektów flagowych, realizowany pod kierunkiem prof. Beaty Jałochy z Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej, we współpracy z badaczami Wydziału Geografii i Geologii oraz pracownikami CTT CITTRU i AIP. Wizja i misja tego przedsięwzięcia oscylują wokół realizacji działań prowadzących do tworzenia innowacji wspólnie z użytkownikami końcowymi produktów i rozwiązań, przy maksymalnym wykorzystaniu wszelkich zasobów dostępnych w obrębie Kampusu UJ (nie tylko infrastrukturalnych, ale przede wszystkim potencjału osób pracujących i uczących się na Kampusie). Celem planowanych działań są m.in.: realizacja transdyscyplinarnych badań naukowych, intensyfikacja transferu wiedzy i technologii, rozwój produktów i usług sprzyjających podniesieniu jakości życia lokalnej społeczności, wzrost zaangażowania społecznego. Zaś obszarami strategicznymi, w obrębie których definiowane są wyznawania badawcze to szeroko pojęta inteligentna błękitno-zielona infrastruktura (bioróżnorodność, gospodarka wodna i odpadami, community gardening & farming, systemy smart mobility, zmiany klimatyczne, zarządzanie żywnością, digital campus) oraz inkluzywne innowacje społeczne i biznesowe (przestrzenna i cyfrowa dostępność, w tym dla grup wrażliwych i zagrożonych wykluczeniem, aktywność obywatelska, rozwój polityk publicznych, CSR, empowerment zdrowie psychiczne i work-life balance). W ramach CLL dofinansowano cztery interdyscyplinarne pilotażowe projekty, które poprzez realizację i testowe wdrażanie ich rezultatów w obrębie Kampusu, w ciągu najbliższych dwóch lata będą czynić lepszym funkcjonowanie w tej części Uniwersytetu i miasta. Na stronie internetowej całego przedsięwzięcia https://calila.id.uj.edu.pl można zapoznać się z celami wszystkich czterech pilotaży tj. projektów: „Błękitno-zielona infrastruktura w krajobrazie miejskim z wykorzystaniem lokalnych zasobów przyrodniczych", "Kosić czy nie kosić? Aplikacja mobilna przygotowana w oparciu o badania wpływu częstotliwości koszenia na bioróżnorodność i analizę potrzeb otoczenia społeczno-gospodarczego", "Publiczna przestrzeń inkluzywna - Włącznik", "Neuroróżnorodność w Kampusie 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego: rozwój przestrzeni akademickiej sprzyjający inkluzywności".
Do realizacji tych projektów w modelu poczwórnej helisy niezbędne jest wykorzystanie kreatywnych i partycypacyjnych metod prowadzenia badań. M.in. dla tego typu działań i wyzwań podjęto się realizacji kolejnego przedsięwzięcia w ramach ID.UJ, a mianowicie Przestrzeni Kreatywnej Współpracy (PKW), których koordynatorem jest dr Paweł Ścigaj z Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych. System Przestrzeni Kreatywnej Współpracy, czyli jak dotąd zespół pięciu specyficznie zaprojektowanych i wyposażonych sal, powstał po to, by z jednej strony zapewnić fizyczną przestrzeń sprzyjającą pracy twórczej, w szczególności z partnerami społecznymi, gospodarczymi i publicznymi, z drugiej strony zaś żeby uczyć ko-kreacji, pracy twórczej i partycypacyjnej, rozwijać kompetencje pracowników, studentów i doktorantów w tym zakresie oraz zapewniać merytoryczne i metodologiczne wsparcie dla zespołów chcących realizować projekty i przedsięwzięcia z aktywnym udziałem przedstawicieli sektora gospodarczego i społecznego. Zatem PKW to nie tylko infrastruktura, którą po prostu można wynająć do własnych celów (mogą to zrobić nie tylko osoby powiązane z UJ, ale dowolna osoba lub podmiot spoza uczelni, który realizuje przedsięwzięcie mieszczące się w kanonie PKW), ale też ludzie z określonymi kompetencjami (np. certyfikowani moderatorzy design thinking) oraz projekty własne realizowane przez zespół PKW. Jednym z nich są semestralne hackathony (Semestratony), podczas których grupy studentów i doktorantów, pod kierunkiem moderatorów przez kilka tygodni pracują nad koncepcjami rozwiązań problemów społecznych, np. wpisujących się w zidentyfikowane uprzednio potrzeby miejskie, a odnoszące się do zrównoważonego rozwoju. W ubiegłorocznym Semestratonie #SDG48h Challenge powstało 13 innowacji, z których część jest już rozwijana w ramach startupów założonych przez twórców, a część rozwija się dalej w ramach mini grantów przyznanych z ID.UJ. Tegoroczny #SDG 2024 Challenge jest w trakcie realizacji i będzie miał swój finał 15 maja podczas wydarzenia Kreatywny Kampus. Jeden i drugi Semestraton, to nie tylko sposób na generowania użytecznych rozwiązań dla istotnych problemów, ale też sposób na edukację w zakresie przedsiębiorczości oraz ścieżki rozwoju zawodowego uczestników. Innym, ważnym obszarem aktywności zespołu PKW są warsztaty z interesariuszami zewnętrznymi, podczas których, w ramach moderowanej dyskusji identyfikowane są problemy wymagające rozwiązania. W ten sposób powstaje baza wyzwań, które w dalszej kolejności mogą stać się przyczynkiem do nowych, wspólnych projektów badawczo-wdrożeniowych. Więcej informacji na temat PKW, zasad wynajmu sal oraz realizowanych inicjatyw można znaleźć na stornach internetowych https://pkw.uj.edu.pl.
Wspominany powyżej wątek edukacji w zakresie przedsiębiorczości wprost nawiązuje do następnego działania podjętego przez Uniwersytet Jagielloński w ramach Inicjatywy Doskonałości – Uczelni Badawczej. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości wraz z zespołem CTT CITTRU ze środków ID.UJ przygotowuje platformę internetową Business Idea Centre (BIC). Będzie ona dostarczać studentom, doktorantom i pracownikom naukowych wiedzę w zakresie przedsiębiorczości. Będzie też integrować informacje o wydarzeniach i inicjatywach odbywających się w UJ, a powiązanych z edukacją przedsiębiorczości, podnoszeniem kompetencji niezbędnych przy tworzeniu startupów oraz na rynku pracy jako takim. Tworzone w ramach BIC kompendium wiedzy związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej będzie mocno nakierowane na spin-offy i spin-outy bazujące na rezultatach działalności naukowej, czyli na komercjalizację wyników badań. Za pośrednictwem portalu dostępne będą szkolenia, kursy e-learningowe, doradztwo i mentoring biznesowy, programy akceleracyjne, strefa budowania relacji i poszukiwania partnerów do współpracy. Portal będzie otwarty dla użytkowników zewnętrznych, w szczególności interesariuszy społecznych i gospodarczych, którzy będąc zainteresowanym współpracą będą mogli zgłosić swoją potrzebę oraz znaleźć akademickiego partnera gotowego do wspólnych projektów i przedsięwzięć. I tak oto zamknie się koło kreatywności i innowacyjności rysowane i rozpędzane w Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach Inicjatywy Doskonałości – Uczelni Badawczej.
Dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał, Dyrektorka Centrum Transferu Technologii CITTRU, Uniwersytet Jagielloński
