Starzejące się społeczeństwo to wyzwanie dla branży medycznej. Wraz z wydłużaniem się długości życia rośnie liczba ludzi wymagających stałej opieki.
Odpowiedzią na te problemy mają być jednostki, takie jak Zakład Opiekuńczo Leczniczy działający w ramach Mościckiego Centrum Medycznego Sp. z o.o. w Tarnowie. Jak działa ZOL, jakie możliwości daje pacjentom i ich opiekunom, jaka jest przyszłość opieki nad osobami niesamodzielnymi w Polsce? Na te pytania odpowiada Elżbieta Kurowska – Kierownik Oddziału Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej.
Czym jest Zakład Opiekuńczo Leczniczy? Jakie są zasady jego działania?
Zakład Opiekuńczo Leczniczy (ZOL) działa w ramach Mościckiego Centrum Medycznego Sp. Z o.o. W strukturze spółki (obok Podstawowej Opieki Zdrowotnej, Poradni specjalistycznych, Medycyny Pracy, Działu Fizjoterapii) Funkcjonuje Oddział Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej dla 81 pacjentów, w ramach którego znajduje się właśnie ZOL i Hospicjum Stacjonarne. ZOL udziela całodobowych świadczeń zdrowotnych, obejmujących leczenie, pielęgnację i rehabilitację. Przebywają w nim osoby, które nie wymagających już hospitalizacji szpitalnej, u których zakończono proces diagnozowania i leczenia operacyjnego, które jednak ze względu na stan swojego zdrowia i stopień niepełnosprawności oraz brak możliwości funkcjonowania w środowisku domowym wymagają stałego nadzoru medycznego personelu.
Jacy pacjenci przyjmowani są na ZOL? Jakie są ich specyficzne potrzeby np. związane z przewlekłymi chorobami, stosowaną dietą?
Obejmujemy opieką pacjentów przewlekle chorych, z niepełnosprawnością lub po ciężkiej chorobie czy zabiegu operacyjnym. W zdecydowanej większości są to chorzy w stanach ciężkich – pacjenci leżący, po udarach mózgu, złamaniach, wypadkach komunikacyjnych, z miażdżycą, chorzy z zaburzeniami neurologicznymi, demencją. Pacjenci ZOL z uwagi na duży deficyt samoopieki wymagają dozoru lekarskiego, wsparcia pielęgniarek i opiekunów medycznych oraz fizjoterapeutów. Należy również podkreślić, że do ZOL nie przyjmuje się pacjentów, jeżeli podstawowym wskazaniem jest choroba nowotworowa, choroba psychiczna lub uzależnienie.
Jakie metody pracy z pacjentem stosuje się w ZOL?
Pacjenci przebywający w ZOL wymagają pomocy przy czynnościach pielęgnacyjno‑higienicznych (toaleta, mycie) większości również przy karmieniu. Część pacjentów z uwagi na brak możliwości przyjmowania pokarmów doustnie żywiona jest dojelitowo dietą przemysłową za pomocą PEG przezskórnej endoskopowej gastrostomii. Zarówno pacjenci korzystający z diety doustnej jak i dojelitowej otrzymują różne rodzaje diet zgodnie ze zleceniem lekarskim. Pacjenci ZOL oprócz pomocy przy zaspokojeniu podstawowych potrzeb korzystają również z rehabilitacji, terapii zajęciowej, wsparcia psychologa i logopedy oraz mają możliwość skorzystania z osługi duszpasterskiej.
Jak wyglądają relacje z opiekunami osób przebywających w ZOL?
Te relacje układają się bardzo różnie. Większość opiekunów współpracuje z placówką, odwiedza, wspiera osobę niesamodzielną, ale niestety bywa również tak, że kontakt z opiekunem jest utrudniony. Wówczas musimy wystąpić do sądu o ustanowienie kuratora dla pacjenta.
Jak zmieniło się funkcjonowanie ZOL na przestrzeni ostatnich kilku – kilkunastu lat? Czy pojawiają się nowe metody pracy, zmiany w podejściu do pacjenta?
ZOL istnieje od 2007 roku. Na początku mieścił się na II piętrze budynku i liczył 40 łóżek. W 2017 roku rozpoczęła się gruntowna modernizacja całego budynku. W jej wyniku rozszerzyliśmy działalność o kolejne 40 łóżek na I piętrze placówki. Od lipca tego roku w ramach stworzonego Oddziału Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej rozpoczęło działalność również Hospicjum Stacjonarne dla 12 pacjentów. Na przestrzeni tych lat w opiece długoterminowej zmieniło się wiele. Przede wszystkim mamy znacznie więcej placówek świadczących tego typu usługi, a tym samym jest większa dostępność do świadczeń. Procedury i metody opieki nad pacjentem również zostały dostosowane do nowoczesnych rozwiązań. Pojawia się innowacyjny sprzęt medyczny oraz wysokiej jakości wyposażenie, jednorazowe opatrunki, środki pielęgnacyjne, higieniczne, które ułatwiają pracę personelowi i poprawiają komfort życia pacjentowi. Bardzo korzystnym rozwiązaniem jest ustawowe prowadzenia dokumentacji medycznej w formie elektronicznej. Dzięki e‑dokumentacji możliwe jest gromadzenie kompletnych informacji o pacjentach. Dzięki temu cały proces diagnostyczno‑terapeutyczny jest znacznie bardziej wydajny, łatwiejszy do nadzorowania. Dzięki szybkiemu generowaniu raportów, przejrzystemu wglądowi, w podsumowanie stanu i historii choroby pacjenta personel posiada większy komfort pracy. Jest też mniejsze ryzyko popełnienia błędu.
Czy w waszej dziedzinie da się zauważyć szybki postęp, np. w zakresie dostępnego na rynku sprzętu czy badań nad nowymi metodami rehabilitacji?
Zdecydowanie tak. Wybór, zróżnicowanie i możliwości sprzętu medycznego oferowanego na rynku są ogromne. Stosowanie innowacyjnego sprzętu: łóżek, materacy, podnośników, wanien, wózków, koncentratorów itd. ułatwia pracę personelowi i poprawia jakość życia pacjentów. Nowoczesny sprzęt ułatwia też proces rehabilitacji. Stosujemy rehabilitację indywidualną mającą za zadanie zmniejszyć daną dysfunkcję bądź też zahamować jej skutki uboczne. Prowadzimy też rehabilitację grupową na sali gimnastycznej, gdzie są zapewnione możliwości pracy na różnych nowoczesnych przyrządach. Zwiększył się też dostęp do wiedzy. Fizjoterapeuci ciągle podnoszą swoje kwalifikacje, w terapii wykorzystują nowoczesne metody.
Bardzo ważnym wyposażeniem naszego Oddziału jest sterowany elektronicznie podnośnik transportowo‑ kąpielowy. Ułatwia on personelowi opiekę nad pacjentami – przenoszenie osoby na fotel, łóżko i do wanny. Dzięki podnośnikom większa liczba pacjentów w jednym czasie może wyjeżdżać na skwerek przy budynku placówki gdzie spędzają czas w otoczeniu zieleni. Oddział posiada również nowoczesny aparat do fizjoterapii, który oferuje w jednym urządzeniu cztery różne terapie (elektroterapia, ultradźwięki, laseroterapia, magnetoterapia). Urządzenie jest mobilne, dzięki czemu możemy podjechać do każdego pacjenta wymagającego zabiegów celem leczenia różnych dolegliwości.
Jak zmienia się społeczne postrzeganie takich placówek jak ZOL?
Społeczeństwo szybko się starzeje. Wzrasta przeciętna długość życia, a współczynnik dzietności spada. To powoduje zwiększone zapotrzebowanie na ośrodki opieki długoterminowej. Im starsze staje się społeczeństwo, tym więcej trudności napotykają ludzie w zakresie podstawowych czynności życiowych i tym większy jest stopień ich zależności od innych osób. To prowadzi do zwiększenia zapotrzebowania na podobne formy opieki zdrowotnej i pielęgnacyjnej. Świadczy o tym kilkumiesięczna kolejka oczekujących na miejsce w ZOL. Uważam, że głównym problemem jest brak bieżącej dostępności miejsc finansowanych ze środków publicznych.
Jak widzi Pani przyszłość takich placówek? Czy w przyszłości zajdą zmiany w ich funkcjonowaniu. Dużo mówi się o deinstytucjonalizacji usług medycznych np. opiece wytchnieniowej czy usługach świadczonych także w domu u pacjenta. Czy to jest właściwy kierunek?
Udało mi się stworzyć kompetentny, profesjonalny,odpowiedzialny ok. 60-osobowy zespół: lekarzy, pielęgniarek, opiekunów medycznych, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, administrację i obsługę Oddziału. pieramy się na partnerskich zasadach i okazywaniu wzajemnego szacunku. To ważne, bo praca jest trudna i wyczerpująca. Uważam, że niezbędne jest wspieranie przedsięwzięć mających na celu powstawanie i rozwój zdeinstytucjonalizonalnych form opieki nad osobami starszymi. Jak najbardziej powinniśmy również zadbać o wspieranie opiekunów osób niesamodzielnych w opiece nad chorymi przebywającymi w środowisku domowym, którzy z uwagi na stan zdrowia wymagają dostępu do świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych. Uważam, że, pacjent powinien jak najdłużej przebywać w społeczności lokalnej, jeżeli oczywiście stan zdrowia nie wymaga stałego nadzoru medycznego. Oczywiście wsparcia instytucjonalne również jest bardzo potrzebne, np. kiedy konieczny jest nadzór lekarza. W związku ze starzeniem się społeczeństwa zapotrzebowanie na taką pomoc będzie rosło.
W latach 2018 – 2021 Mościckie Centrum Medyczne realizowało projekt Pomocna Dłoń. Jak ocenia Pani jego efekty?
Głównym celem projektu pn. Pomocna dłoń, finansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego, było organizowanie opieki nad osobami niesamodzielnymi w miejscu ich zamieszkania oraz funkcjonowanie Ośrodka Opieka Zastępcza oferującego kompleksowe wsparcie dla osób niesamodzielnych. Były to 2-tygodniowe pobyty wytchnieniowe mające na celu odciążenia opiekunów. prowadziliśmy też infolinię i szkolenia dotyczące prawidłowej pielęgnacji osób niesamodzielnych. Projekt cieszył się ogromnym zainteresowaniem. Pokazał jak ważne jest odciążenie członków rodzin, opiekunów osób niesamodzielnych, wsparcie ich w codziennych obowiązkach. Często zapewnienie czasowego pobytu osobie niesamodzielnej w naszym Ośrodku dało opiekunowi możliwość skorzystania np. z sanatorium, zabiegów, przeprowadzenia remontu, załatwienia spraw administracyjnych czy po prostu odpoczynku. Z pewnością realizacja projektu nie byłaby możliwa gdyby nie posiadanie wyspecjalizowanej kadry – lekarzy, pielęgniarek, terapeutów zajęciowych i fizjoterapeutów. Ich praca odpowiadała na potrzeby pacjentów, zapewniała im komfort i bezpieczeństwo, a opiekunom – rzetelność przekazanej wiedzy.
Jakie macie plany rozwoju na najbliższe lata?
Przede wszystkim ważne jest to, że ZOL nie działa w próżni. Realizujemy cele wyznaczone przez Prezesa Zarządu – Jana Musiała, Radę Nadzorczą a pośrednio przez Samorząd Miasta Tarnowa (właściciela Spółki). Do tego bardzo ważna jest ścisła współpraca z koleżankami i kolegami ze struktury organizacyjno‑administracyjnej naszej placówki. Wychodzę z założenia, że tworzymy jeden zespół i wszyscy pracujemy na wspólny sukces. Udało mi się stworzyć kompetentny, profesjonalny, odpowiedzialny ok. 60-osobowy zespół: lekarzy, pielęgniarek, opiekunów medycznych, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, administrację i obsługę oddziału.
Opieramy się na partnerskich zasadach i okazywaniu wzajemnego szacunku. To ważne, bo praca jest trudna i wyczerpująca. Uważam, że kluczem dobrego prowadzenia Oddziału jest dobra komunikacja i odpowiednie podejście do współpracy z pracownikami. Głównym celem dalszego rozwoju Oddziału jest pozyskanie od nowego roku kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia na wszystkie łóżka znajdujące w ZOL. Obecnie jedynie część miejsc funkcjonuje w ramach kontraktu NFZ. Reszta to są pobyty komercyjne. Ważnym elementem dla udzielania świadczeń na najwyższym poziomie jest posiadanie profesjonalnego sprzętu. Dlatego kolejnym ważnym celem jest ciągłe doposażenie ZOL. Na tak dużym oddziale wymagana jest profesjonalna, doświadczona kadra. Uważam że, trzeba pracowników ciągle rozwijać, wzmacniać, dawać możliwość odwyższania kompletacji poprzez szkolenia, kursy, konferencje, sympozja. Ogromną radością dla mnie i całej załogi było otrzymanie pozytywnego wyniku (bez uwag i zastrzeżeń) tegorocznej kompleksowej kontroli przeprowadzonej przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Każda pozytywna ocena dodaje nam siły, motywacji do dalszej pracy i realizacji kolejnych celów.
Elżbieta Kurowska
Kierownik Oddziału Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej. Absolwentka Akademii Nauk Stosowanych w Tarnowie oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego- fizjoterapeuta, nauczyciel wychowania fizycznego. Ukończyła studia podyplomowe z Zarządzania w Ochronie Zdrowia oraz Administracji Publicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Posiada wieloletnie doświadczenie na stanowiskach kierowniczych w placówkach medycznych-Kierownik Działu Fizjoterapii, Kierownik Zakładu Opiekuńczo‑Leczniczego. Obecnie Kierownik Oddziału Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej – ZOL i Hospicjum Stacjonarnego, Prezes Stowarzyszenia Aktywni Dla Zdrowia.
Rozmawiał: Maciej Łata, Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego
