Mimo, iż najczęściej pojęcie kreatywności kojarzone jest obecne z aktywnością artystyczną i kulturalną, o czym najlepiej świadczy obecność określenia przemysły kreatywne, to jednak jego znaczenie i obecność znacznie wykracza poza nie.
Kreatywność jest w zasięgu każdego człowieka, choć poziom tej kreatywności u poszczególnych osób jest zróżnicowany. Kreatywne rozwiązania, które powodują zmianę istniejącego staus-quo mogą mieć jednak zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na jakość życia, a zwłaszcza środowisko naturalne. Świadczy o tym najlepiej aktualny kryzys klimatyczny, który jest pochodną innowacji w rozwoju przemysłowym i eksploatacji zasobów środowiska naturalnego. Nie ma prostego sposobu stymulowania kreatywności ponieważ jest on wypadkową czynników o charakterze społecznym, kulturowym, ekonomicznym, estetycznym, filozoficznym czy psychologicznym. Myślenie kreatywne w kontekście szkolnictwa wyższego jest postrzegane jako jego jedna z najważniejszych jego funkcji. Coraz częściej podkreśla się raczej proces dojścia do powstania kreatywnych rozwiązań niż je same. Ważne abyśmy spotykali się z pozytywną stymulacją otoczenia w formie zachęcania do działań kreatywnych, przy jednoczesnym wysokim poziomie akceptacji dla działań zakończonych niepowodzeniem. Niekiedy, działania w tym zakresie podejmowane są na poziomie rządowym, jak w przypadku Singapuru, gdzie utworzono specjalną jednostkę ds. myślenia w Ministerstwie Edukacji. Jednak nie tylko system edukacji ma wpływ na kształtowanie się postaw i zachowań kreatywnych. Również lektury dla dzieci i młodzieży mogą pełnić tego typu zadanie, jak choćby dobrze znana polskim czytelnikom Pipi, bohaterka książek Astrid Lindgren. Otwarcie granic dla wyobraźni dzieci sprzyja nie tylko zadawaniu nieoczywistych pytań, ale również poszukiwaniu niestandardowych rozwiązań.
Wzrastające możliwości produkcyjne i wyższa wydajność maszyn i urządzeń przesuwają punkt ciężkości osiągania przewagi konkurencyjnej na efekty działań kreatywnych. W raporcie World Economic Forum z 2016 r. kreatywność została wymieniona na drugim miejscu wśród najważniejszych czynników decydujących o zatrudnieniu. Znaczenie kreatywności jest również powszechnie doceniane przez menedżerów wyższego szczebla. Znaczenie wyobraźni dobrze ujął Albert Einstein, który dowartościowując rolę nie istniejących obiektów i własnej intuicji wskazywał, iż wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza, gdyż ta ostatnia jest ograniczona, a wyobraźnią można objąć cały świat.
Proces edukacyjny może wspierać postawy kreatywne lub je ograniczać. Na przykład stosowanie głównie egzaminów testowych lub opartych o przygotowany klucz, zawierający wszystkie dopuszczalne odpowiedzi poprawne na zadania otwarte, może promować myślenie schematyczne, nie wykraczające poza powszechnie akceptowalne kanony. Badania wskazują na istnienie związku pomiędzy kreatywnością a otwartością na podjęcie ryzyka i niezależnością myślenia. Systemy oceniania powinny więc zachęcać do podejmowania ryzyka badawczego i koncentrować się bardziej na procesie niż uzyskanych efektach. Otrzymane w ten sposób sygnały wpłyną na wzmocnienie postaw kreatywnych w przyszłości. Jest to szczególnie istotne w warunkach nauczania zdalnego, kiedy młodzieży trudniej jest skoncentrować się na rutynowym odbiorze przekazywanej wiedzy, zwłaszcza kiedy robione jest to w sposób mało atrakcyjny lub nie zachęcający do stawiania własnych pytań i kreatywnego poszukiwania odpowiedzi. Pewnym rozwiązaniem tego problemu, przynajmniej w naukach, które nie wymagają konieczności dostępu do laboratoriów, może być organizacja pracy grupowej uczniów lub studentów, którzy na zajęciach prezentują ich wyniki. Wymuszona pandemią COVID-19 edukacja w systemie zdalnym paradoksalnie pokazała możliwości wirtualnej pracy również w małych, dowolnie aranżowanych grupach.
Kontakt ze sztuką ma pozytywny wpływ na poziom kreatywności. Sprzyja temu charakter sztuki współczesnej, w której względy estetyczne ustępują warstwie konceptualnej, a artyści często zorientowani są na wzbudzenie zainteresowania poprzez niestandardowe pomysły lub zestawienia. W niektórych przypadkach działania artystów nastawione są na wzbudzenie zainteresowania mediów (jak np. podczas ulegającego podczas aukcji samozniszczeniu obrazu Banksego w październiku 2018). Uczniowie i studenci poprzez kontakt ze sztuką mogą nie tylko zwiększyć zakres swojej wrażliwości w wymiarze kulturalnym, ale przede wszystkim mają możliwość zobaczenia niestandardowych, kreatywnych rozwiązań. Pamiętajmy więc, aby chociaż wirtualnie dostarczać sobie i najbliższym możliwości kontaktu ze sztuką i kulturą w tym trudnym czasie globalnej pandemii.
Łukasz Mamica, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
